روز محتویات پیرامون واژه تعاریف کاربردی نام‌های نسبی روزها منابع منوی ناوبرینام نسبی روزها برای زبان فارسیDayوووو
خورشیدیقمری (مَهی)شمسی–قمریاتیوپیاییارمنیایراناوستایی نوجلالیهجری خورشیدیبالیبربریبنگالیبوداییبهائیتایلندیژاپنیسریانیسنتی برمه‌ایمغولیمیلادیعبریقبطیکردیکره‌ایگرجیویتنامهجری قمریهلالیقراردادیهندهندوملیویکرم سموتجاوه‌ایآتیکیبابلیمصریتقویم جمهوری فرانسههندواینکامایاگاه‌شماری رومیسلتی
روزیکاهای زمان
زمانحرکت وضعی زمینیکای متریک زمانثانیهشبروز روشنهفتهتقویمزبان انگلیسیزمانساعتسیستم SIاوقات شرعیکشورهای اسلامیساعتیکای متریکسامانه متریکثانیهدستگاه SIشتاب جزر و مدینقطه اعتدال بهاریستاره‌شناسی
روز
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
نمایش اینکه چقدر (به ساعت) زمین روشن است نسبت به عرض جغرافیایی و محل در زمین
روز یا شبانه‌روز، عبارت از مدت زمان یکدوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی بمعنی دوره تناوب نسبت به خورشید (روز حقیقی) است که با تعدیل آن بر پایهٔ یکای متریک زمان (ثانیه) به‌عنوان یک‌دورهٔ ۲۴ساعته (روز متوسط) واحدی از زمان و گاه‌شماری است. کاربرد دیگر آن، روز نجومی است که این تناوب با مبدأ یک نقطهٔ ثابت کیهانی (ستاره یا نصف‌النهار) است. برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌ِشان شبانه‌روز درنظر گرفته می‌شود.
همچنین واژهٔ روز می‌تواند به قسمتی از روز که شب نیست اشاره داشته باشد، که در اصل روز روشن خوانده می‌شود. همچنین روز می‌تواند به یک روز از هفته یا یک روز از تقویم اشاره داشته باشد.
محتویات
۱ پیرامون واژه
۲ تعاریف کاربردی
۲.۱ شبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر
۲.۲ شبانه‌روز خورشیدی متوسط
۲.۳ شبانه‌روز نجومی
۳ نام‌های نسبی روزها
۴ منابع
پیرامون واژه
آنچه در زبان فرانسه امروزه به معنای «روز» به کار می‌رود، در واقع ریختی از زبان فارسی است و برگرفته از واژه «روز» فارسی است. این واژه ژور (jour) همان واژه فارسی «روز» است که به‌مرور زمان، حالت اصلی خود را از دست داده‌است. در خود زبان فرانسه علاوه بر کاربرد این واژه، پسوند «دی» (di) نیز به‌معنای «روز» است که در کلمات lundi, mardi, mercredi, jeudi, vendredi, samedi دیده می‌شود که البته معادل همان day در زبان انگلیسی است.
گفتنی است بخش دوم واژه فْرَدا (دا) همانست که امروز در زبان انگلیسی day خوانده می‌شود. این واژه در زبان پهلوی (پارسی میانه) فْرَتاک بوده‌است که این گونه (تاگ) نیز در آلمان به جای روز است.
یکائی از زمان است که برابر با ۲۴ ساعت است. بیشتر در گفتگوی رایج به شبانه‌روز، روز گفته می‌شود. مثلاً می‌گویند از فلان تاریخ ده روز گذشت، که منظور ده شبانه‌روز است. شبانه‌روز از یکاهای سیستم SI نیست، اما کاربرد آن همراه با یکاهای SI مجاز است.
تعاریف کاربردی
شبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر
شبانه‌روز، یکدوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی به‌معنی دورهٔ تناوب نسبت به خورشید است که این دوره تناوب به‌علت نوسانِ سرعت سالانه و دورانی خورشید در روزهای متفاوت و میل سالانه خورشید نسبت به زمین، هربار متغیر بوده شبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر نامیده می‌شود.
شبانه‌روز متغیر یا حقیقی که نشانگر موقعیت واقعی خورشید در دائرةالبروج نسبت به مکان خاص است کاربرد دینی جهت تعیین اوقات شرعی دارد. مثلاً لحظه اذان ظهر با توجه به زمان واقعی خورشید هنگام زوال است که درست در نیمروز واقعی می‌باشد. درحالیکه با تعدیل آن دیگر ساعت رسمی اذان ظهر همیشه ثابت نیست یا ۱۲ نیمروز را نشان نمی‌دهد. قدیم در کشورهای اسلامی در مواردی ساعت‌ها (بخصوص ساعات جیبی) براساس شبانه‌روز حقیقی یا زمان واقعی بوده و با آن اوقات شرعی را محاسبه می‌کردند؛ و مبدأ آن را یکی از اوقات ظهر یا غروب قرار می‌دادند. مثلاً اذان ظهر همواره ساعت ۱۲ محلی بوده‌است؛ و بعلت متغیر بودن شبانه‌روز هر روز یا چند روز یکبار ساعت را همزمان با زوال خورشید تنظیم می‌کرده‌اند؛ و به آن ساعت ظهرتیم می‌گفتند؛ و دیگر اوقات شرعی را نیز درنظر می‌گرفتند در این مورد طلوع و غروب را براحتی درنظر می‌گرفتند. در مواردی ساعت صفر را بر اساس لحظه غروب خورشید از افق تنظیم می‌کردند؛ و به آن ساعت غروب‌تیم می‌گفتند و غروب هر یک یا چند روز آن را مجدداً تنظیم می‌کردند. در مورد اخیر لحظه اذان مغرب و میانگین زمان غروب تا اذان صبح نیمه شب شرعی را راحت‌تر محاسبه و به‌خاطر می‌سپردند.
شبانه‌روز خورشیدی متوسط
شبانه‌روز خورشیدی متوسط، شبانه‌روز استاندارد و رسمی است که با میانگین‌گیری و تعدیل شبانه‌روز متغیر برپایه یکای ثانیه، به عنوان یک‌دورهٔ ۲۴ساعته واحدی از زمان و گاه‌شماری است. طی یک سال حداکثر تفاضل شبانه‌روز متغیر با متوسط آن، ۱۶دقیقه و ۲۴ثانیه است. شبانه‌روز متوسط خورشیدی را که از نیم‌شب (متوسط) آغاز می‌شود را «شبانه‌روز عرفی» نیز می‌نامند.[۱]
روز یا شبانه‌روز متوسط، یکایی از زمان است که برابر ۲۴ساعت می‌باشد که هر ساعت به ۶۰دقیقه و هر دقیقه به ۶۰ ثانیه تقسیم می‌شود. هرچند که روز یک یکای متریک نیست، اما برای استفاده با سامانه متریک پذیرفته شده‌است. یکای متریک زمان، ثانیه است. دورهٔ چرخش زمین نسبت به خورشید (میانگین روز خورشیدی) ۸۶٬۴۰۰ ثانیه است (درست‌تر آن ۸۶٬۴۰۰٫۰۰۲۵ ثانیه در دستگاه SI است). امروزه یک روز زمین کمی بلندتر از یک روز در سدهٔ ۱۹ میلادی است این به دلیل شتاب جزر و مدی است که هر روز به‌اندازهٔ ۰ تا ۲میلی‌ثانیه از گذشته بلندتر شده‌است.[۲]
شبانه‌روز نجومی
چنانچه مبدأ یک‌دورهٔ تناوب حرکت وضعی زمین، یک ثابت کیهانی شامل یک ستاره یا نصف النهار نجومی با توجه به نقطه اعتدال بهاری باشد، شبانه‌روز نجومی نام دارد. در ستاره‌شناسی روز نجومی است برابر است با یکبار گردش زمین به‌دور خود نسبت به ستارگان ثابت است که طول آن ۲۳٫۹۳۴ ساعت است. این زمان با توجه به نصف‌النهار سماوی اندکی متفاوت است.
برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌شان، شبانه‌روز به همه معانی فوق بخصوص به‌معنی نجومی آن کاربرد دارد.
نام‌های نسبی روزها
- پریروز
- دیروز
- امروز
- فردا
پس‌فردا[۳]
منابع
 | مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به روز در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
↑ گاه‌شماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، ص ۲۸.
↑ http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat
↑ اطلاعات مربوط به نام نسبی روزها برای زبان فارسی در CLDR.
Day، مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، برداشت شده در ۲ سپتامبر ۲۰۱۰.
Dictionnaire étymologique des mots français venant de l'arabe du turc et du persan, Georges A. Bertrand, L'Harmattan, Paris ۲۰۰۷.
شبانه‌روز | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| روز |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| شب |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
واژههای به رنگ زیتونی اصطلاحاتی هستند قدیمیتر که امروزه بیشتر در متون ادبی به کار میروند. | |||||||||||||||||||||||||||||||
سامانهٔ استاندارد بین‌المللی یکاها | ||
|---|---|---|
| یکای اصلی اس‌آی | آمپر • شمع • کلوین • کیلوگرم • متر • مول • ثانیه |  |
| یکای فرعی اس‌آی | بکرل • کولن • سلسیوس • فاراد • گری • هانری • هرتز • ژول • کاتال • لومن • لوکس • نیوتون • اهم • پاسکال • رادیان • زیمنس • سیورت • استرادیان • تسلا • ولت • وات • وبر | |
| یکاهای غیر بین‌المللی در سیستم بین‌المللی | یکای جرم اتمی • واحد نجومی • روز • دسی‌بل • درجه • الکترون‌ولت • هکتار • ساعت • لیتر • دقیقه • دقیقه قوسی • نپر • ثانیه قوسی • تن یکای اتمی • یکاهای طبیعی | |
| جستارهای وابسته | پیشوندهای اس‌آی • سامانه‌های اندازه‌گیری • تبدیل واحدها • تعاریف جدید یکاهای بین‌المللی | |
 رده:یکاها | ||
زمان | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مفاهیم کلیدی |
|   درگاه زمان | |||||
سنجشها و زمان استاندارد |
| ||||||
| ساعت |
| ||||||
گاهنگاری / تاریخ / باستانشناسی / زمینشناسی |
| ||||||
| مذهب و اسطورهشناسی |
| ||||||
| فلسفه فضا و زمان |
| ||||||
| فیزیک |
| ||||||
زیستشناسی / روانشناسی / جامعهشناسی / اقتصاد / حسابداری / مدیریت |
| ||||||
| نوشتارهای وابسته |
| ||||||
ردهها:
- روز
- یکاهای زمان
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.328","walltime":"0.437","ppvisitednodes":"value":6612,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":200353,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":21913,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":24,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":1,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":1205,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["154.64% 393.474 16 الگو:Navbox","100.00% 254.453 1 -total"," 95.35% 242.628 12 الگو:Navbox_subgroup"," 49.33% 125.528 1 الگو:شبانه‌روز"," 16.43% 41.805 1 الگو:دیگر_کاربردها"," 10.43% 26.537 1 الگو:درباره۲"," 9.92% 25.239 1 الگو:موضوعات_زمان"," 8.59% 21.859 1 الگو:سرنویس"," 7.46% 18.981 1 الگو:یکاهای_اس‌آی"," 7.26% 18.476 1 الگو:ویکی‌گفتاورد"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.059","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":2542153,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1288","timestamp":"20190309111940","ttl":2592000,"transientcontent":false);mw.config.set("wgBackendResponseTime":117,"wgHostname":"mw1332"););
