ใบไม้

โครงเส้นใบของใบไม้

ใบไม้ (อังกฤษ: leaf) เป็นส่วนที่สร้างอาหารโดยกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง ใบไม้มีขนาดและรูปร่างแตกต่างกันหลายแบบแบ่งเป็น 2 แบบใหญ่ๆ ตามลักษณะที่แตกต่างกัน

รูปพหูพจน์ของ leaf คือ leaves ส่วน foliage เป็นกลุ่มคำนามที่ใช้อธิบายว่าใบเป็นส่วนประกอบหนึ่งของพืช

กายวิภาคของใบ

ลักษณะของใบพืชดอกที่สมบูรณ์นั้นประกอบไปด้วย ก้านใบ, แผ่นใบ, และ หูใบ ก้านใบนั้นจะเป็นส่วนต่อมาจากลำต้นใบบริเวณที่เรียกว่า "ง่ามกิ่งหรือซอกใบ" แต่ก็ใช่ว่าพืชทุกชนิดจะมีใบตามลักษณะที่กล่าวมาข้างต้น ในพืชบางชนิดคู่หูใบจะไม่ปรากฏเด่นชัดหรือไม่มีเลย ก้านใบอาจไม่มีหรือแผ่นใบอาจไม่เป็นแผ่นแบน ความหลากหลายที่มีมากมายนี้ถูกแสดงในกายวิภาคของใบจากชนิดหนึ่งถึงอีกชนิดหนึ่งที่ถูกเสนอในรายละเอียดภายใต้รูปร่างลักษณะของใบ

ใบนั้นถือว่าเป็นอวัยวะหนึ่งซึ่งทั่วไปประกอบไปด้วย:

1. 
   เนื้อเยื่อชั้นผิว ที่จะปกคลุมผิวด้านบน (2) และด้านล่าง (5)


2. 
   พาเรงคิมา ภายในที่เรียกว่ามีโซฟิลล์ (3:แพลิเซด มีโซฟิลล์) (4:สปองจี มีโซฟิลล์)


3. ข้อของเส้นใบ (10:ท่อลำเลียง) (8:ไซเล็ม) (9:โฟลเอ็ม)


4. 
   ปากใบ (6)


5. 
   เซลล์คุม (7)


6. 
   ผิวเคลือบคิวทิน (1) ที่ปกคลุมเนื้อเยื่อชั้นผิวอีกที

ประเภทของใบไม้

ใบเดี่ยว

ใบเดี่ยว (simple leaf) หมายถึงใบที่มีเพียงใบเดียวติดกับก้านที่แตกออกจากกิ่งหรือลำต้น เช่น มะม่วง กล้วย แต่ยังมีใบเดี่ยวบางชนิดที่ขอบใบเว้าเข้าไปมากทำให้ดูคล้ายใบประกอบ เช่น มะละกอ มันสำปะหลัง

• 
  ใบประกอบแบบขนนก (pinnately compound leaves) ใบย่อยแต่ละใบแยกออกจากก้าน 2 ข้างของแกนกลาง คล้ายขนนก ถ้าปลายสุดของใบจะเป็นใบย่อยเพียงใบเดียวเรียก แบบขนนกคี่ (odd pinnate) เช่น กุหลาบ อัญชัน ก้ามปู ถ้าสุดปลายใบมี 2 ใบ เรียกแบบขนนกคู่ (even pinnate) เช่น มะขาม ขี้เหล็ก แคบ้าน ใบประกอบแบบขนนกอาจแบ่งย่อยได้อีก คือ
  
  • 
    ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว (unipinnate) เป็นใบประกอบที่มีใบย่อยแยกออกจากแกนกลางเพียงครั้งเดียว เช่น กุหลาบ มะขาม ขี้เหล็ก
    
  
  
  • 
    ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น (bipinnate) เป็นใบประกอบแบบขนนกที่แยกออกจากก้านเป็นครั้งที่ 2 จึงมีใบย่อย เช่น ก้ามปู หางนกยูง
    
  
  
  • 
    ใบประกอบแบบขนนกสามชั้น (tripinnate) เป็นใบประกอบแบบขนนกที่แตกแขนงออกจากก้านเป็นครั้งที่ 3 จึงมีใบย่อย เช่น ปีบ มะรุม
    
  
  

ศัพท์บัญญัติที่เกี่ยวข้องกับใบ

รูปใบ (leaf shape)

รูปวาดรูปใบ คลิกเพื่อแสดงรายละเอียด

ใบแบบรอบข้อ (Perfoliate)

ในพฤกษศาสตร์ใช้ศัพท์เพื่อพรรณนาถึงรูปใบดังนี้:

• ใบรูปเข็ม : Acicular (acicularis)


• ใบรูปลิ่มแคบ : Subulate (subulata)


• Acuminate (acuminata) : เรียวแหลม


• Aristate (aristata) : แหลมเข็ม, มีรยางค์แข็ง


• Cordate (cordata) : รูปหัวใจ


• Cuneate (cuneata) : รูปลิ่ม


• Deltoid (deltoidea) : สามเหลี่ยม


• Digitate (digitata) : รูปนิ้วมือ


• Elliptic (elliptica) : รีรูปไข่


• Falcate (falcata) : รูปเคียว


• Flabellate (flabellata) : พัด


• Hastate (hastata) : เงี่ยงใบหอก


• Lance-shaped, lanceolate (lanceolata) : ใบหอก


• Linear (linearis) : แถบ


• Lobed (lobata) : เป็นแฉก, เป็นพู, เป็นหยัก


• Obcordate (obcordata) : หัวใจกลับ


• Oblanceolate (oblanceolata) : ใบหอกกลับ


• Oblong (oblongus) : ขอบขนาน


• Obovate (obovata) : ไข่กลับ


• Obtuse (obtusus) : ป้าน, มน


• Orbicular (orbicularis) : กลม


• Ovate (ovata) : Oval, รีกว้าง รูปไข่


• Palmate (palmata) : รูปฝ่ามือ,แบบนิ้วมือ


• Pedate (pedata) : แบบตีนเป็ด

ใบขอบ (margins, edge)

ปลายใบ

หมุนตามเข็มนาฬิกาจากบนซ้าย: สามแฉกลึกสุด, ขอบใบเป็นจักฟันเลื่อยถี่รูปรี, การเรียงเส้นใบรูปฝ่ามือแบบก้นปิด, แบบขนนกปลายคี่เรียวแหลม (กลาง) , หยักลึกสุดแบบขนนก, เป็นหยัก, ขอบใบรูปรี

• acuminate: เรียวแหลม


• acute: แหลม


• cuspidate: เป็นติ่งแหลม


• emarginate: เว้าตื้น


• mucronate: เป็นติ่งหนาม


• mucronulate: เป็นติ่งหนามสั้น


• obcordate: รูปหัวใจกลับ


• obtuse: ป้าน, มน


• truncate: ปลายตัด

โคนใบ

• acuminate: เรียวแหลม


• acute: แหลม


• auriculate: รูปติ่งหู, รูปติ่งใบ


• cordate: รูปหัวใจ


• cuneate: รูปลิ่ม


• hastate: รูปเงี่ยงใบหอก


• oblique: เบี้ยว


• reniform: รูปไต


• rounded: กลม


• sagittate: รูปเงี่ยงลูกศร


• truncate: ปลายตัด

ผิวใบ

ขน (Hairiness (trichomes))

ใบที่ปกคลุมด้วยขนสั้นหนานุ่มรูปดาวอย่างหนาแน่น

ภาพขนสั้นหนานุ่มบนพื้นที่ส่วนล่างใบของ Coleus blumei จากการส่องกล้องจุลทรรศน์อิเล็กทรอน

• glabrous: เกลี้ยง


• arachnoid, arachnose: ขนคล้ายใยแมงมุม


• barbellate: มีขนบางรูปตะขอ, มีหนามบางรูปตะขอ


• bearded: มีขนเครา


• bristly: มีขนแข็ง


• canescent, hoary: ขนสั้นสีเทา


• ciliate: เป็นขนครุย


• ciliolate: เป็นขนครุยสั้น


• floccose: มีขนปุย (ร่วงง่าย)


• glandular: มีต่อม


• hirsute: ขนหยาบแข็ง


• hispid, scabrous, scabrid: ขนสาก


• hispidulous: ขนคาย


• lanate, lanose, woolly: แบบขนแกะ


• pilose: มีขนยาวห่าง


• puberulent, puberulous: ขนละเอียด


• pubescent: ขนสั้นนุ่ม


• sericeous: คล้ายไหม


• silky: เหมือนไหม


• stellate, stelliform: รูปดาว


• strigose: ขนแข็งเอน


• tomentose: มีขนสั้นหนานุ่ม


• villous: มีขนอุย

อ้างอิง

• Haupt, Arthur Wing, Plant morphology. Publisher: McGraw-Hill 1953. Downloable from http://www.archive.org/details/plantmorphology00haup
  


• a b Mauseth, James D. Botany: An Introduction to Plant Biology. Publisher: Jones & Bartlett, 2008 ISBN 978-0763753450
  


• Willert, Dieter J. von; Eller, Benno M.; Werger, Marinus J. A.; Brinckmann, Enno; Ihlenfeldt, Hans-Dieter: Life Strategies of Succulents in Deserts. Publisher: Cambridge University Press 1992. ISBN 978-0521244688
  


• Bayer, M. B. (1982). The New Haworthia Handbook. Kirstenbosch: National Botanic Gardens of South Africa. ISBN 0620056320.


• Marloth, Rudolf. “The Flora of South Africa” 1932 Pub. Capetown: Darter Bros. London: Wheldon & Wesley.


• James, Shelley A., Bell, David T. ; Influence of light availability on leaf structure and growth of two Eucalyptus globulus ssp. globulus provenances; Tree Physiology, Volume20, Issue15, Pp. 1007-1018.


• Thomas F. Döring; Marco Archetti; Jim Hardie (2009), "Autumn leaves seen through herbivore eyes" ([1] – Scholar search), Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences 276 (1654): 121–127, doi:10.1098/rspb.2008.0858, PMC 2614250, PMID 18782744
  


• Published by Thames and Hudson (London) with an ISBN 0 500 54104 3
  

แหล่งข้อมูลอื่น

• 108 พรรณไม้ไทย


• 
  นิเวชวิทยาสำหรับมือใหม่ (อังกฤษ)